Colofon
- Opgraving
Vervloekt in Tongeren!
- Periode
- 2016
- Projectverantwoordelijke
- Natasja De Winter
- Terreinverantwoordelijke
- Maxim Hoebreckx
In 2016 werd door ARON bv opgegraven aan het Regulierenplein in Tongeren. Daarbij werd een uitzonderlijke vondst aangetroffen: een goed bewaard loden plaatje waarop duidelijk inscripties te lezen waren, in het Grieks en het Latijn. Het gebeurt niet vaak dat er teksten worden aangetroffen bij een opgraving, dus het was meteen duidelijk dat het om een uitzonderlijke vondst ging!
Het tablet is 12 cm hoog en 12 tot 14 cm breed, en is opmerkelijk goed bewaard. Links en rechts is het tablet geperforeerd. Daar zaten twee ijzeren nagels waarmee het object ergens op bevestigd kon worden. Eén van de twee nagels zit nog op zijn plaats. In het lood zijn een vijftiental regels met tekeningen, tekens en teksten aangebracht. Helemaal bovenaan staat een reeks magische tekens, geïnspireerd op de letters van het alfabet, waarvan de uiteinden kleine cirkels vertonen. Daaronder bevindt zich een band met magische woorden en met de namen van Oosterse, hoofdzakelijk Hebreeuwse godheden. Centraal op het tablet staan diverse tekeningen, magische tekens en woorden in het Grieks, in een halve cirkel. Helemaal onderaan heeft iemand anders een tekst in het Latijn geschreven die de persoon aanduidt die geviseerd wordt door het object: Gaius Iulius Viator, zoon van Ingenua. Het magische karakter van het document blijkt duidelijk uit de magische tekens en de godheden die aanroepen worden. Het metaal van de drager – lood – suggereert bovendien dat het gaat om negatieve magie: het gaat om een vervloekingstablet (door specialisten ook defixio genoemd).Dergelijke tabletten werden in de oudheid gebruikt om goden en geesten te aanroepen om degene waarop het tablet betrekking had tot iets te dwingen of er onheil over af te roepen.
Het tablet werd gevonden in een laag die een oud loopniveau leek te zijn. De andere vondsten die in deze laag werden aangetroffen, dateren deze in het laatste derde van de 1ste eeuw na Chr. In die periode stonden op deze plek in Tongeren houten gebouwen. We kunnen ons ongeveer het volgende scenario voorstellen: een vijand van Gaius Iulius Viator maakte het vervloekingstablet vast aan diens huis, op een plek waar dit niet opviel, bijvoorbeeld net onder het dak. Daar zal het tablet een tijd gehangen hebben en zijn vervloekende werk hebben gedaan, tot het naar beneden viel, of tot het gebouw waarop het bevestigd was, afgebroken werd.Tacitus vermeldt deze gewoonte zelfs in een anekdote over de dood van Germanicus. Toen Germanicus onverwacht ziek werd, zouden zijn naasten zijn huis doorzocht hebben en kwaadaardige voorwerpen gevonden hebben, waaronder loden tabletten met zijn naam in gegrift.
Voor het tablet werden een aantal parallellen gevonden. Vier andere tabletten (uit Hadrumetum en Carthago in het huidige Tunesië, en de landengte van Korinthe in Griekenland) hebben tekeningen, formules en een algemene schikking die in de buurt komen van, of zelfs bijna identiek zijn, aan die van het tablet van Tongeren. Het model voor deze documenten moet dan ook gezocht worden in een soort van magisch handboek, mogelijk opgesteld ergens in Egypte, zoals zovele andere in hetzelfde genre. Kopieën van het handboek hebben dan gecirculeerd in Tunesië, Griekenland, en zelfs tot in het noorden van het keizerrijk, zoals het tablet van Tongeren bewijst. Het tablet zelf is zeker regionaal vervaardigd. Analyse van het lood wijst immers op een herkomst uit het oosten van België of uit de Eifel (D).
Vanaf het midden van de 1ste eeuw n. Chr. was Tongeren een stad in volle bloei. We kunnen niet met zekerheid zeggen welke plaats de Romeinse burger Gaius Iulius Viator innam in de lokale gemeenschap. Mogelijk was hij een (onder)officier of een aanzienlijk persoon van de stad? Hij moet alleszins in relatie gestaan hebben met de hoofdplaats van de provincie: Keulen. Die stad was op dat moment al een ‘klein Rome’: daar kruisten de paden van handelaars, en van soldaten uit alle kanten van het Middellandse Zeegebied zich. Ze verspreidden zo hun ideeën, hun geloof en hun gewoontes, en hun magische praktijken. Het tablet van Tongeren getuigt hiervan. Het gaat om een uitzonderlijk object, tot op de dag van vandaag uniek voor België!
Hopelijk is het toch nog allemaal goed gekomen met die arme Gaius Julius Viator...
Voor wie er meer wil over weten:
Roxanne Bélanger Sarrazin, Alain Delattre, Daniel Demaiffe, Natasja De Winter, Alain Martin, Georges Raepsaet & Marie-Thérèse Raepsaet-Charlier, avec la collaboration de Cecilia Melaerts-Saerens & Frank Scheppers, Iaô Sabaôth. Pratiques magiques dans la cité des Tongres: une tablette de défixion mise en contexte. Bruxelles, Association Égyptologique Reine Élisabeth, 2019, 120 p., fig. ISBN 978-2-9600834-5-3. €30.
Roxane BELANGER SARRAZIN, Alain DELATTRE, Daniel DEMAIFFE, Natasja DE WINTER, Alain MARTIN, Georges RAEPSAET & Marie-Thérèse RAEPSAET-CHARLIER, « Une tablette de défixion récemment découverte à Tongres », in: Latomus 78 (2019), p. 471-481, 5 fig.
Het tablet in de pers:
https://www.standaard.be/cnt/dmf20200629_05004145
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/29/romein-in-tongeren-werd-op-oosterse-wijze-vervloekt-a4004400
https://patricklateur.be/2020/06/30/jules-de-bode-uit-tongeren/
https://mainzerbeobachter.com/2020/06/30/een-vervloekingstablet-uit-tongeren/
